چکیده

در ايران نرخ مرگ‌ومير به ازاي هر صد هزار نفر جمعيت، 8/35 نفر مي­باشد به گونه­اي كه تصادفات ترافيكي در ايران به‌عنوان سومين علت مرگ‌ومير معرفي‌شده كه ميزان آن تقريباً 5 برابر ميانگين جهاني است. گام اول در جهت كاهش سوانح جاده­اي شناخت عوامل موثر در وقوع تصادفات است. اين شناخت با انجام تحليل­ها و به صورت پيشرفته­تر با مدل­سازي متغيرهاي موثر در وقوع تصادفات امكان­پذير است.

در اين پژوهش سعي بر اين است كه عوامل وقوع تصادفات، با تاكيد بر نقش مدل­سازي تصادفات، شناسايي گردند. در اين راستا، مدل­هاي تصادفات و آزمون همبستگي براي دو دسته از اطلاعات مورد بررسي قرار گرفته­اند. دسته اول اطلاعات كلي همه محورها و دسته دوم اطلاعات قطعات كوچك محورهايي است كه جزئيات طرح هندسي آنها مشخص است.   در دسته اول مدل سازي ابتدا روابط موجود در آيين­نامه ايمني راه­ها (HSM)، براي ايران اعتبارسنجي شده است. سپس با مدل­سازي­هاي مختلف، شامل ايده گرفتن از روابط اين آيين­نامه، مدل­هاي رگرسيون خطي با ادغام راه­هاي اصلي و بزرگراه­ها با متغير كمكي، مدل­هايي با وارد كردن متغيرهاي ترافيكي، عامل­سازي متغيرهاي همبسته و به كاربردن مدل­هاي رگرسيون خطي تعميم­يافته، روندمدل­سازي بهبود يافته است. در نهايت مناسب­ترين مدل براي اين داده­ها، مدل رگرسيون خطي اصلاحي ادغامي، با وارد كردن داده­هاي ترافيكي و به كار بردن اطلاعات بزرگراه­ها و راه اصلي به صورت همزمان با در نظر گرفتن متغير كمكي، انتخاب گرديده است. در اين مدل متوسط ترافيك روزانه در سال، طول محورها، درصد فاصله غير مجاز در راه­هاي اصلي و بزرگراهي و درصد سرعت غير مجاز در بزرگراه­ها، به عنوان موثرترين متغيرها در وقوع تصادفات نقش داشته­اند. در ادامه، محورهاي حادثه­خيز با توجه به دو شاخص فراواني تصادفات و شاخص همسنگ خسارت مالي، شناسايي گرديده­اند. در دسته دوم مدل سازي، جهت بررسي عوامل هندسي موثر در وقوع تصادفات، جزئيات طرح هندسي اين محورها مانند ويژگي­هاي قوس افقي، ويژگي­هاي قوس قائم، توپوگرافي نوع منطقه، تعداد دسترسي­ها و ...، در قطعاتي به طول 5 كيلومتر از اين محورها، جمع­آوري و با مدل­سازي داده­ها با مدل­هاي خطي و خطي تعميم­يافته، مناسب­ترين مدل انتخاب گرديده است. مدل خطي تعميم­يافته پوآسون با پارامترهاي عامل ويژگي­هاي قوس قائم، با متغيرهاي تعداد قوس قائم و متوسط اختلاف شيب قوس قائم و متوسط اختلاف شيب كل، و عامل نوع منطقه، با متغيرهاي وجود كوهستان و متوسط شيب طولي زمين و تپه­ماهور منطقه با توجه به متوسط شيب طولي، به عنوان قابل­قبول ترين مدل، انتخاب گرديده است. جهت كاهش عوامل وقوع تصادفات در فصل پاياني اين پژوهش راهكارها و پيشنهاداتي متناسب با مدل­ها و تحليل­هاي صورت گرفته مطرح شده است.

كلمات كليدي: مهندسي ايمني، رگرسيون خطي، رگرسيون غير خطي، مدل HSM، رگرسيون خطي تعميم­يافته، عامل­سازي، محورهاي حادثه­خيز