چکیده

با وجود روبرشد بودن حمل و نقل كانتينري در جهان، در ايران تنها 1.8 درصد از كل جابه‌جايي كالا در كشور توسط كانتينر حمل مي‌گردد. درزمينه حمل‌ونقل بار كانتينري عليرغم مزاياي نسبي حمل‌ونقل ريلي نسبت به حمل‌ونقل جاده‌اي سهم اين شيوه، از جابجايي كالا بسيار ناچيز است. در اين پايان‌نامه با بررسي آمار سازمان‌هاي راهداري، راه‌آهن، اداره بنادر و كشتيراني و گمرك جمهوري اسلامي ايران مشخص گرديد كه درزمينه كالاهاي صادراتي و وارداتي هم‌پوشاني زيادي ميان بارنامه‌هاي داخلي و بين‌المللي وجود دارد. بطوريكه مي‌توان گفت بيش از 90 درصد از بارهاي صادراتي و وارداتي در بارنامه‌هاي داخلي ذخيره مي‌شوند. بامطالعه كليه حالت حمل‌ونقل كانتينر در كشور و محل ذخيره اطلاعات آن، نموداري توصيفي براي استفاده از اطلاعات ترسيم گرديد. پس از شناسايي اطلاعات مدل‌سازي انتخاب كانتينر و انتخاب وسيله حمل انجام گرفت. در اين پژوهش عوامل مؤثر بر انتخاب كانتينر و انتخاب وسيله حمل كانتينر، با مرور بر مطالعات معتبر داخلي و خارجي و انجام مصاحبه‌هايي با صاحبان كالا، شركت‌هاي حمل بار و كارشناسان شناسايي گرديد. متغيرهاي هزينه كل حمل ( شامل هزينه‌هاي حمل ، تخليه و بارگيري، استريپ، حمل كانتينر خالي، دموراژ و ...)، ، زمان سير جاده‌اي و ريلي، دسترسي شهرستان‌ها به شبكه خطوط، مسافت حمل، انبوه بودن بار از نگاه صاحبان كالا، مبدأ- مقصدهاي پرتردد، بندر بودن مبدأ يا مقصد و شهرهاي فعال ريلي به‌عنوان متغيرهاي مؤثر در انتخاب وسيله حمل كانتينر شناسايي شدند. همچنين متغيرهاي تعرفه حمل (كانتينر و غير كانتينري) زمان حمل (كانتينري و غير كانتينري)، ويژگي‌هاي كالا ازجمله سبك بودن كالا، باارزش بودن كالا و قابليت فاسدشدن كالا، بندر بودن مبدأ يا مقصد و ارزش و تناژ صادرات و واردات استان‌هاي مبدأ و مقصد سفر،   به‌عنوان متغيرهاي مؤثر در انتخاب كانتينر در نظر گرفته شدند. در مرحله بعد با آماده‌سازي متغيرهاي ذكرشده بر اساس اطلاعات بارنامه‌هاي جاده‌اي و ريلي اطلاعات ورودي به نرم‌افزارهاي مدل‌سازي آماده گرديد. مدل‌هاي انتخاب كانتينر با استفاده از روش درخت تصميم توسط نرم‌افزار CLEMENTINE و مدل‌هاي انتخاب وسيله حمل با استفاده از مدل لوجيت دوگانه در نرم‌افزار NLOGIT تدوين گرديدند. بهترين مدل انتخاب كانتينر مدل C5 بوده كه توانسته است%78.14 درصد از اطلاعات را به‌درستي تخمين بزند. متغيرهاي، تعرفه كانتينري (c_tariff)، بندر بودن مقصد (mg_port)، مسافت (dist)،كالاي فاسدشدني (spoil) و ارزش صادراتي مقصد(export mg $)، مهم‌ترين متغيرهاي تأثيرگذار در ساخت درخت تصميم انتخاب كانتينر برحسب اهميت بوده‌اند. برترين مدل انتخاب وسيله حمل از متغيرهاي بندر بودن مبدأ، بندر بودن مقصد ، بار انبوه بالاي 10000 تن، زمان جاده‌اي، زمان ريلي، مبدأ- مقصد پرتردد، مبدأ- مقصد فعال ريلي و هزينه كل ريلي به جاده‌اي تشكيل‌شده است. با توجه به الاستيسيته هر يك از متغيرها، سه متغير زمان سفر جاده‌اي، زمان سفر ريلي و هزينه كل ريلي به جاده‌اي از تأثيرگذارترين متغيرهاي اين مدل بوده اند. مقايسه مقادير پيش‌بيني كننده تناژ   ريلي توسط اين مدل و تناژ ريلي واقعي نشان داد كه مدل به‌طور قابل قبولي مي تواند نزديك به واقعيت پيش‌بيني كند. در پايان ‌بر اساس مهم‌ترين متغيرهاي انتخاب وسيله، راهكارهايي جهت افزايش سهم بار ريلي پيشنهاد گرديده است كه اصلاح تعرفه‌ها، احداث بنادر خشك و زمان‌بندي خطوط از مهم‌ترين اين راهكارهاي مي‌باشند.