چکیده:

شاخص دسترسي يكي از چندين عامل نشان‌دهنده سطح كيفيت زندگي شهري و غيرشهري است. دسترسي به معناي ميزان راحتي سفر شهروندي است كه تمايل دارد در مكاني خاص، از فعاليت موردنظر، در زمان مشخص و از طريقه حمل‌ونقل مشخص با كيفيت مطلوب بهره‌مند شود. ميزان راحتي اين فرد نشانگر دسترسي وي به فعاليت موردنظر است. افزايش دسترسي كه با شاخص‌هاي موجود مانند بهبود زمان سفر سنجيده مي‌شود، مي‌تواند به دليل اولويت دادن به خودروهايي كه با سرعت بيشتري حركت مي‌كنند، اثرات منفي مانند افزايش آلودگي هوا و افزايش هزينه‌هاي اجتماعي و در كل كاهش شاخص‌هاي توسعه پايدار را در پي داشته باشد. تابه‌حال روش‌هاي گوناگوني براي كمي سازي و محاسبه دسترسي ارائه‌شده و مورداستفاده و توسعه قرارگرفته‌اند. در هركدام از اين روش‌ها عواملي كه بيشترين تأثير را در اندازه‌گيري دسترسي در بردارد، در نظر گرفته مي‌شود تا با استفاده از آن بتوان دسترسي را كمي كرد. در اكثر روش‌هاي پيشين، تنها هزينه‌هاي استفاده‌كننده موردبررسي و محاسبه قرارگرفته‌اند ولي تنها با درنظرگرفتن هزينه‌هاي پنهان همچون آلودگي هوا، تصادفات، تعمير و نگهداري معابر و ... مي‌توان دسترسي پايدار را محاسبه و كمي سازي كرد. دسترسي پايدار به دسترسي گفته مي‌شود كه ضمن ايجاد سهولت در بهره‌مندي شهروندان از فعاليت‌ها، تأثيري بر استفاده منصفانه نسل‌هاي آينده بر منافع خدادادي نداشته باشد. در اين پژوهش رابطه جديدي براي محاسبه دسترسي ارائه مي‌شود كه در اين رابطه علاوه بر هزينه‌هاي استفاده‌كننده كه در روابط موجود لحاظ مي‌شده‌اند، هزينه‌هاي گرداننده و هزينه‌هاي اجتماعي كه از عوامل تأثيرگذار بر توسعه پايدار هستند نيز لحاظ مي‌‌شوند. در اين راستا بازارهاي روز كوثر شهر اصفهان جهت بررسي انتخاب ‌شده‌اند. با برازش منحني مناسب بر اطلاعات برداشت شده از اين اماكن، رابطه سازگار با شرايط اين شهر به دست مي‌آيد. دسترسي بازارهاي مذكور با شاخص دسترسي موجود و شاخص دسترسي پايدار (درنظرگرفتن ابعاد توسعه پايدار)، براي طريقه‌هاي سفر موجود در شهر اصفهان محاسبه شدند. نتايج نشان مي‌دهد كه شاخص دسترسي پايدار بهتر از شاخص دسترسي موجود مي‌تواند اثرات جانبي طريقه‌هاي مختلف حمل‌ونقل را نشان بدهد و در صورت لحاظ شدن همه هزينه‌ها، دسترسي پايدار اتومبيل (برخلاف دسترسي موجود) كمتر از ديگر طريقه‌ها خواهد بود. مناطق شهري با خدمات مناسب حمل‌ونقل همگاني يا حمل‌ونقل غير موتوري، شاخص دسترسي پايدار بزرگ‌تري در همان طريقه خواهند داشت؛ بنابراين تصميم‌گيرندگان حمل‌ونقل شهري، بايد در نظر داشته باشند كه در محاسبه دسترسي، بايد تمامي هزينه‌ها لحاظ شوند تا تصميم صحيح و در راستاي حمايت از حمل‌ونقل پايدار اتخاذ شود.