چکیده:
شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري يكي از مهم‌ترين زيرساخت‌هاي شهري بوده كه عملكرد مناسب آن‌ها تاثير قابل توجهي بر جنبه‌هاي مختلف زندگي شهروندان دارد، از اين رو بررسي آسيب‌پذيري اين شبكه‌ها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. عملكرد شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري نتيجه‌ي اندركنش عرضه و تقاضاست. تغييرات ناگهاني در جانب عرضه و يا تقاضا موجب اختلال در عملكرد شبكه مي‌گردد. كاهش آسيب‌پذيري شبكه‌هاي حمل‌ونقلي متشكل از دو ركن اصلي پيشگيري از وقوع اختلالات و برنامه‌ريزي براي كاهش پيامدهاي ناشي از وقوع اختلالات است. اين پژوهش بر ركن دوم متمركز است. بدين منظور اجزاي بحراني شبكه كه اختلال در عملكرد آن‌ها موجب افت شديد كارايي شبكه مي‌گردد با استفاده از مفاهيم شبكه‌هاي پيچيده شناسايي شده‌اند.
علاوه بر اين، معرفي بهترين شاخص‌ها براي شناسايي اجزايي بحراني، مقايسه‌ي رفتار شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري در مقابل حملات هدفمند و اختلالات تصادفي، بررسي آسيب‌پذيري شبكه بر اساس اندازه‌ي بزرگ‌ترين جزء شبكه، كارايي سراسري و ظرفيت وفقي، بررسي نحوه‌ي توزيع شاخص‌هاي مركزيت در شبكه‌ي شهرهاي مختلف و بررسي بي‌مقياس بودن شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري از ديگر مسائل بررسي شده در اين پژوهش است.
نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه شبكه‌هاي حمل‌ونقلي شهرهاي مختلف عليرغم ويژگي‌هاي مختلف جغرافيايي رفتار كلي مشابهي را از خود بروز مي‌دهند. با اين وجود معرفي يك شاخص يكسان براي شناسايي اجزاي بحراني در تمام شبكه‌ها غيرممكن است. در شبكه‌ي معابر شهري اصفهان، در اختلالات كمتر از 3 درصد درجه‌ي وزن‌دار ظرفيت بهترين شاخص براي شناسايي گره‌هاي بحراني است. همچنين معابر شهري با ظرفيت بالا بحراني‌ترين معابر هستند كه حذف آن‌ها موجب افت چشمگير كاركرد شبكه مي‌گردد. نكته‌ي قابل توجه آن است كه عليرغم تمركز مديريت شهري بر معابر پر ازدحام، حذف اين معابر تاثير قابل توجهي بر كاركرد شبكه ندارد، بنابراين توجه به اين دسته معابر از منظر آسيب‌پذيري داراي اولويت نيست.
شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري، در مقابل اختلالات تصادفي در مقايسه با حملات هدفمند ستبري بيشتري بروز مي‌دهند. اين پديده در كنار توزيع تواني مركزيت ميانگي (1) شاهدي بر بي‌مقياس بودن شبكه‌هاي حمل‌ونقل شهري است.
