چکیده:

يكي از راهبردهاي اصلي و مؤثر در جهت حمل‌ونقل پايدار شهري، تغيير گزينه حمل‌ونقل كاربران از وسيله شخصي به گزينه­‌هايي با كارايي و پايداري بيشتر مانند حمل‌ونقل همگاني است. در اين راستا سياست‌­هاي متنوعي از قبيل ارتقاء كيفيت خدمات حمل‌ونقل همگاني مانند ايجاد سامانه اتوبوس تندرو، يكپارچه‌­سازي حمل‌ونقل همگاني و دوچرخه و روش­‌هاي مديريت تقاضا مانند قيمت­‌گذاري محدوده را مي­‌توان درزمينه تغيير رفتار انتخاب وسيله شهروندان اتخاذ نمود. در مطالعات گذشته براي بررسي رفتار انتخاب وسيله مسافران از مدل­‌هايي چون مدل­‌هاي انتخاب گسسته، انواع مدل­‌هاي لوجيت يگانه، مختلط و تركيبي و تحليل‌هاي رگرسيون استفاده‌ شده است. اين مطالعه به موضوع رقابت بين حمل‌ونقل همگاني و خودرو شخصي پرداخته است. در اين پژوهش از رويكرد نظريه بازي براي ارزيابي رقابت بين سيستم حمل‌ونقل همگاني و خودرو شخصي براي سفر به مركز شهر استفاده‌ شده است. تصميم­‌گيران مسئله، بهره ­بردار پاركينگ (براي خودرو شخصي) و گرداننده حمل‌ونقل همگاني در نظر گرفته ­شده‌­اند. فرض اوليه بر اين است كه بهره‌­بردار پاركينگ تمايل دارد كه تنها سود خود را حداكثر كند، درحالي‌كه گرداننده همگاني رفاه اجتماعي را حداكثر مي­‌نمايد كه مجموع وزني از سود و مازاد مصرف­‌كننده است. بهره‌­بردار پاركينگ و گرداننده حمل‌ونقل همگاني قيمت‌­هاي تعادلي خود را تعيين مي­‌نمايند. در اين مسئله فرض مي­‌شود پارك حاشيه‌ه­اي ممنوع بوده و مسافراني كه قصد استفاده از خودرو شخصي دارند براي پارك خودرو بايد از پاركينگ استفاده نمايند. مسافران كه نسبت به قيمت كرايه حساس هستند، با در نظر گرفتن مطلوبيت سفر خود در مورد نوع وسيله سفر تصميم‌گيري نموده و به‌ اين‌ ترتيب ميزان تقاضا و سهم هر طريقه مشخص مي­‌گردد. در ادامه، سياست­‌هاي قيمت­‌گذاري محدوده، استفاده از دوچرخه در قسمت دسترسي به ايستگاه حمل‌ونقل همگاني، يك‌طرفه‌سازي معابر، افزايش هزينه عملكردي خودرو و افزايش سرعت اتوبوس به مسئله واردشده و اثر آن­ها بر ميزان سهم گونه همگاني بررسي مي‌شود. پس از مقايسه نتايج مشخص شد كه افزايش سرعت حمل‌ونقل همگاني (احداث خطوط BRT) موثرترين تك سياست در افزايش سهم حمل‌ونقل همگاني است. نتايج مدل همچنين نشان داد اعمال سياست‌­هاي مديريت تقاضا به‌صورت تركيبي تأثير بسزايي در افزايش سهم حمل‌ونقل همگاني دارند. اهميت نتايج اين پژوهش در معرفي روش جديدي در جهت بررسي عوامل موثر بر رقابت‌پذيري بين حمل‌ونقل همگاني و خودروي شخصي در سفرهاي منتهي به محدوده مركزي شهر است. از اين روش مدل‌سازي رياضي مي­توان براي ساير رقابت‌ها بين گونه‌هاي حمل‌ونقل شهري و همچنين در ساير شرايط و شهرها استفاده نمود.